Keywords:
cigarette
dutch east indies
entrepreneur
Indonesia
kretek

  • Abstract

    Nitisemito is a local entrepreneur who had revolutionized many things on cigarettes industry during the colonialism in Indonesia. His innovation on the production side ranging from implemented a abon system, changed production patterns from household to factory, to created his own tools. In human resource management, Nitisemito divided roles and employed Dutch people as an accountant. From a financial perspective, Nitisemito rejected loans from banks and chose a cash buying and selling system. On social side, Nitisemito becoming a movement donor, providing aid to victims of natural disasters, buying raw materials from farmers, and conducting training in cigarette making. From a promotional issue, Nitisemito were patenting his trade name, printing Bal Tiga logo on various goods as prizes from the lottery and coupon system, printing his kretek cigarette packs using an embossing technique, marketing the product to upper class, approaching religious experts by assisting in mosques, creating different marketing systems for each region, renting Fokker planes to distribute leaflets, making radio stations to disseminate product information, placing pamphlets in mobile ice sellers' carts so that they can be seen by the wider community, and becoming a sponsor for many activities. Unfortunately, Bal Tiga went bankrupt due to internal and external problems. Internally, it was because of the struggle for inheritance rights, falsification of bookkeeping and receipts, inability to pay taxes due to minimal cash, and the death of Nitisemito. Externally, it was due to stiff business competition with Chinese entrepreneurs, limited raw materials, confiscation of assets, disruption of distribution, demands for the construction of new modern factories, implementation of tobacco excise, payment of fines for the use of child labor, and too long working hours for female workers. The warehouse fire was also a factor that influenced Nitisemito's business to fall.

  • References

    1. Algemeen Handelsblad. (1925, 19 de junho). Vervalsching handelsmerken.
    2. Algemeen Handelsblad. (1929, 19 de setembro). Regentschapsraad Demak.
    3. Algemeen Handelsblad. (1931, 17 de janeiro). De Roko-Kretek-Industrie in Koedoes.
    4. Algemeen Handelsblad. (1932, 16 de novembro). Nitisemito sluit – De grootste kretekfabrikant.
    5. Algemeen Handelsblad. (1932, 17 de novembro). Nitisemito.
    6. Algemeen Handelsblad. (1932, 18 de novembro). Nitisemito.
    7. Algemeen Handelsblad. (1932, 28 de dezembro). Vergadering Mohammadiah – Intrede van den Islam op Java.
    8. Algemeen Handelsblad. (1932, 9 de dezembro). De strootjeskoning – Nitisemito stopt voor anderhalve maand.
    9. Algemeen Handelsblad. (1933, 1 de setembro). Pasar Malem in Koedoes.
    10. Algemeen Handelsblad. (1933, 14 de janeiro). En de strootjes-industrie – Te Semarang vooruit.
    11. Algemeen Handelsblad. (1933, 3 de abril). Uit Koedoes – Nitisemito.
    12. Algemeen Handelsblad. (1933, 30 de outubro). Opening Fancy Fair.
    13. Algemeen Handelsblad. (1934, 13 de novembro). Nitisemito.
    14. Algemeen Handelsblad. (1934, 2 de novembro). Nitisemito sluit – Conflict met regentschapsraad.
    15. Algemeen Handelsblad. (1934, 20 de novembro). De Nitisemiro-kwestie – Koedoes leeft rustig.
    16. Algemeen Handelsblad. (1934, 21 de abril). De opening van het stadion.
    17. Algemeen Handelsblad. (1934, 29 de agosto). Uit Koedoes – De regentschapsraad.
    18. Algemeen Handelsblad. (1934, 3 de agosto). Noodige maatregel – Bescherming Indische bedrijven.
    19. Algemeen Handelsblad. (1934, 5 de abril). Inheemsche drukkerijen.
    20. Algemeen Handelsblad. (1934, 7 de fevereiro). Schade f 450.000.
    21. Algemeen Handelsblad. (1934, 7 de novembro). Nitisemito staat stil – De gevolgen.
    22. Algemeen Handelsblad. (1935, 12 de fevereiro). Darmo Kondo naar Koedoes.
    23. Algemeen Handelsblad. (1935, 3 de setembro). Werkzaamheden van het comite.
    24. Algemeen Handelsblad. (1936, 11 de julho). Uit Salatiga – De Pasar Derma.
    25. Algemeen Handelsblad. (1936, 12 de março). Strootjes-fabriek bij Semarang.
    26. Algemeen Handelsblad. (1936, 14 de agosto). Sigarettenfabriek M. Nitisemito.
    27. Algemeen Handelsblad. (1936, 20 de julho). De Pasar Malem Sport-wedstrijden.
    28. Algemeen Handelsblad. (1936, 29 de junho). Pasar Malem Salatiga.
    29. Algemeen Handelsblad. (1936, 3 de agosto). Dumas Batavia wint wielerwegwedstrijd.
    30. Algemeen Handelsblad. (1936, 6 de julho). Nitisemito Pasar Malem Wielerwedstrijd.
    31. Algemeen Handelsblad. (1938, 21 de outubro). Veel reclame.
    32. Algemeen Handelsblad. (1938, 22 de setembro). Pasar Malem Tiong Hwa.
    33. Algemeen Handelsblad. (1938, 26 de agosto). Pasar Malem Salatiga.
    34. Algemeen Handelsblad. (1938, 9 de julho). De Sri-uitzendingen.
    35. Algemeen Handelsblad. (1939, 11 de outubro). Strootjesfabriek Nitisemito.
    36. Algemeen Handelsblad. (1939, 15 de junho). Tenniswedstrijden.
    37. Algemeen Handelsblad. (1939, 16 de novembro). Van Nitisemito: Anderhalve ton.
    38. Algemeen Handelsblad. (1939, 17 de novembro). Een belastingachterstand anderhalve ton.
    39. Algemeen Handelsblad. (1939, 28 de novembro). Tekor bij Bal Tiga.
    40. Algemeen Handelsblad. (1939, 3 de outubro). Goedang-brand te Koedoes.
    41. Algemeen Handelsblad. (1939, 30 de novembro). Te kort bij Nitisemito.
    42. Algemeen Handelsblad. (1939, 8 de junho). Opening centrale Paser – Paser Derma zal geopend zijn.
    43. Arnez, M. (2009). Tobacco and kretek: Indonesian drugs in historical change. ASEAS - Austrian Journal of South-East Asian Studies, 2(1), 49–69.
    44. Badil, R. (2011). Kretek Jawa: Gaya hidup lintas budaya. Jakarta: Kepustakaan Populer Gramedia.
    45. Bataviaasch Nieuwsblad. (1932, 18 de novembro). Strootjesfabriek gesloten.
    46. Bataviaasch Nieuwsblad. (1934, 12 de novembro). De Nitisemito – Werdt de zaak in der minne geschikt?
    47. Bataviaasch Nieuwsblad. (1934, 28 de dezembro). Nitisemito – De sluiting van een groot bedrijf in Koedoes.
    48. Bataviaasch Nieuwsblad. (1934, 31 de outubro). Strootjesfabrieken gesloten – 8000 mannen en vrouwen werkloos?
    49. Bataviaasch Nieuwsblad. (1934, 9 de novembro). Nitisemito en het bestuur.
    50. Bataviaasch Nieuwsblad. (1939, 16 de maio). Moehammadijah.
    51. Bataviaasch Nieuwsblad. (1939, 27 de novembro). Fraude te Koedoes.
    52. Bataviaasch Nieuwsblad. (1939, 29 de novembro). De fiscus bevredigd.
    53. Bouichou, E. H., Abdoulaye, T., Allali, K., Bouayad, A., & Fadlaoui, A. (2021). Entrepreneurial intention among rural youth in Moroccan agricultural cooperatives: The future of rural entrepreneurship. Sustainability, 13, 9247.
    54. Budiman, A., & Ongokham. (1987). Rokok kretek: Lintas sejarah dan artinya bagi pembangunan bangsa. Kudus: PT. Djarum.
    55. Budiman, A., & Ongokham. (2016). Hikayat kretek. Jakarta: Kepustakaan Populer Gramedia.
    56. Castle, L. (1982). Tingkah laku agama, politik, dan ekonomi di Jawa: Industri rokok Kudus. Jakarta: Sinar Harapan.
    57. Christelijk Sociaal Dagblad. (1936, 13 de março). Opening strootjesfabriek.
    58. Dana, L. P. (2015). Indigenous entrepreneurship: An emerging field of research. International Journal of Business and Globalisation, 14(2), 61–63.
    59. Dana, L. P., & Anderson, R. B. (2007). Taos Pueblo: An indigenous community holding on to Promethean values. Journal of Enterprising Communities: People and Places in the Global Economy, 1(4), 321–336.
    60. Dana, L. P., Dana, T. E., & Anderson, R. B. (2005). A theory-based empirical study of entrepreneurship in Iqaluit, Nunavut. Journal of Small Business & Entrepreneurship, 18(2), 143–152.
    61. De Avondpost. (1932, 10 de dezembro). De strootjesindustrie – Ook hier malaise.
    62. De Avondpost. (1934, 12 de novembro). De gesloten strootjesfabriek – Beroep op volksraadsleden.
    63. De Avondpost. (1936, 12 de março). Opening strootjesfabriek.
    64. De Avondpost. (1936, 28 de maio). Nachtarbeid vrouwen.
    65. De Breadasche Courant. (1932, 12 de dezembro). De strootjesindustrie – Ook hier malaise.
    66. De Breadasche Courant. (1934, 13 de novembro). De gesloten strootjesfabriek – Beroep op volksraadsleden.
    67. De Breadasche Courant. (1936, 13 de março). Opening strootjesfabriek.
    68. De Breadasche Courant. (1936, 29 de maio). Nachtarbeid vrouwen.
    69. De Breadasche Courant. (1936, 7 de maio). Kinderarbeid in de strootjesindustrie.
    70. De Indische Courant. (1928, 22 de dezembro). De Courant.
    71. De Indische Courant. (1933, 21 de julho). Indie’s nijverheid.
    72. De Indische Courant. (1934, 12 de novembro). Nitisemito en het bestuur – Sluiting strootjesfabriek.
    73. De Indische Courant. (1934, 3 de novembro). Strootjesfabriek Nitisemito - De sluiting.
    74. De Indische Courant. (1934, 31 de outubro). Strootjes-fabrieken gesloten.
    75. De Indische Courant. (1936, 28 de maio). Bij stroootjesfabriek Nitisemito.
    76. De Indische Courant. (1939, 10 de outubro). Strootjesfabriek Nitisemito – Weer in werking.
    77. De Indische Courant. (1939, 16 de novembro). Een belastingachterstand van anderhalve ton – Beslaglegging in Salatiga.
    78. De Indische Courant. (1939, 17 de maio). Groote belangstelling.
    79. De Indische Courant. (1939, 27 de novembro). Tekort van 72.000 gulden.
    80. De Indische Courant. (1941, 15 de novembro). Berucht oplichter gevat.
    81. De Koerier. (1932, 12 de dezembro). Massa-onstlag.
    82. De Koerier. (1932, 14 de dezembro). Sluiting Nitisemito.
    83. De Koerier. (1932, 19 de dezembro). De kretek-industrie.
    84. De Koerier. (1932, 19 de novembro). Het funeste effect! – Strootjesfabriek gesloten.
    85. De Koerier. (1932, 28 de novembro). De kretekfabrieken in Koedoes.
    86. De Koerier. (1933, 19 de janeiro). De tabaksbelasting – En de strootjes-industrie.
    87. De Koerier. (1934, 2 de novembro). De gesloten strootjes-fabriek.
    88. De Koerier. (1934, 23 de novembro). De Nitisemito-kwestie – Koedoes leeft rustig.
    89. De Koerier. (1939, 10 de outubro). Strootjesfabriek Nitisemito.
    90. De Koerier. (1939, 16 de novembro). Een belastingachterstand van 1½ ton.
    91. De Koerier. (1939, 28 de novembro). Te kort bij Nitisemito.
    92. De Koerier. (1939, 30 de novembro). Belastingachterstand van M. Nitisemito.
    93. De Locomotief. (1925, 19 de junho). Vervalaching van handelsmerken.
    94. De Locomotief. (1926, 11 de outubro). Gemeenteraadsvergadering.
    95. De Locomotief. (1927, 4 de janeiro). Uit het politierapport.
    96. De Locomotief. (1928, 4 de maio). Wielerwedstrijd Koedoes-Semarang.
    97. De Locomotief. (1929, 19 de setembro). Regentschapsraad van Koedoes.
    98. De Locomotief. (1929, 2 de novembro). Alleriel.
    99. De Locomotief. (1932, 13 de dezembro). De kretek industrie.
    100. De Locomotief. (1932, 18 de novembro). Sluit Nitisemito?.
    101. De Locomotief. (1932, 24 de novembro). De kretekfabrieken in Koedoes.
    102. De Locomotief. (1933, 11 de novembro). Carnaval in Fancy-fair Krido Matojo.
    103. De Locomotief. (1933, 17 de maio). Kretek-industrie en tabaks-accijns.
    104. De Locomotief. (1933, 19 de junho). Nitisemito en het reglement op bouwen en sloopen.
    105. De Locomotief. (1933, 22 de junho). Nitisemito.
    106. De Locomotief. (1934, 1 de maio). Pasar Malem Krido Matojo.
    107. De Locomotief. (1934, 14 de fevereiro). De aangerichte schade – In de overstroomde gebieden.
    108. De Locomotief. (1934, 2 de novembro). Nitisemito’s strootjesfabriek.
    109. De Locomotief. (1934, 27 de novembro). De Koedoes kwestie – Fabriek van Nitisemito.
    110. De Locomotief. (1934, 5 de maio). Jav. Kunstverg Krido Matojo.
    111. De Locomotief. (1935, 11 de junho). Tooneelvoorstellingen te Koedoes.
    112. De Locomotief. (1935, 14 de setembro). Solosche Wireng naar Koedoes.
    113. De Locomotief. (1935, 18 de abril). Nieuwbouw rokokfabrieken.
    114. De Locomotief. (1935, 27 de fevereiro). Darmo Kondo te Koedoes.
    115. De Locomotief. (1935, 27 de maio). Krido Matojo.
    116. De Locomotief. (1935, 5 de agosto). Pasar Malemvoetbal-wedstrijden.
    117. De Locomotief. (1936, 1 de agosto). De Nitisemito wielerwedstrijd.
    118. De Locomotief. (1936, 1 de julho). A.S.I.B. Demak.
    119. De Locomotief. (1936, 10 de agosto). De Nitisemito wielerwedstrijd.
    120. De Locomotief. (1936, 10 de julho). Pasar Malem derma.
    121. De Locomotief. (1936, 12 de março). Nitisemito opent.
    122. De Locomotief. (1936, 13 de outubro). Sluiting bioscoop.
    123. De Locomotief. (1936, 18 de abril). Kinderarbeid – Gevolg van arbeiders-tekort?.
    124. De Locomotief. (1936, 20 de julho). De Pasar Malem sport wedstrijden.
    125. De Locomotief. (1936, 22 de maio). Alweer.
    126. De Locomotief. (1936, 25 de março). Een goed begin!.
    127. De Locomotief. (1936, 26 de junho). Pasar Malem derma.
    128. De Locomotief. (1936, 27 de julho). De Pasar Malem wedstrijden.
    129. De Locomotief. (1936, 28 de maio). Pasar Malem derma te Salatiga.
    130. De Locomotief. (1936, 3 de agosto). De Nitisemito wielerwedstrijd.
    131. De Locomotief. (1936, 30 de julho). De Nitisemito wielerwedstrijd.
    132. De Locomotief. (1937, 7 de agosto). Programma der vermakelijkheden.
    133. De Locomotief. (1937, 9 de agosto). Nitisemito.
    134. De Locomotief. (1938, 17 de maio). Radio zender.
    135. De Locomotief. (1938, 21 de outubro). Veel reclame.
    136. De Locomotief. (1938, 22 de setembro). Pasar Malem Tiong Hwa.
    137. De Locomotief. (1938, 26 de agosto). Pasar Malem Salatiga.
    138. De Locomotief. (1938, 5 de maio). Nieuwe zender.
    139. De Locomotief. (1938, 5 de setembro). Programma Jubileeumfeesten.
    140. De Locomotief. (1938, 9 de julho). De Sri-uitzendingen.
    141. De Locomotief. (1939, 1 de dezembro). Executoriale vendutie.
    142. De Locomotief. (1939, 10 de outubro). Strootjesfabriek Nitisemito.
    143. De Locomotief. (1939, 11 de novembro). Bekendmaking van executeriale verkooping.
    144. De Locomotief. (1939, 14 de junho). Tenniswedstrijden.
    145. De Locomotief. (1939, 16 de novembro). Een belastingachterstand van anderhalve ton.
    146. De Locomotief. (1939, 2 de outubro). Goedang brand te Koedoes.
    147. De Locomotief. (1939, 20 de maio). Pasar Derma Wedstrijden.
    148. De Locomotief. (1939, 27 de novembro). Te kort bij Nitisemito – Ruim f 7.200 verdwenen.
    149. De Locomotief. (1939, 29 de agosto). Trekking goederen-lotterij.
    150. De Locomotief. (1939, 29 de novembro). Te kort bij Nitisemito.
    151. De Locomotief. (1939, 8 de junho). Pasar Derma en Pasar Djohar – Geste van de gemeente.
    152. De Locomotief. (1949, 18 de novembro). Goochelvoorstelling.
    153. De Locomotief. (1949, 28 de janeiro). Nitisemito moet weer draaien.
    154. De Sumatra Post. (1930, 20 de outubro). Kamers van Koophandel – Commissie van advies.
    155. De Sumatra Post. (1932, 7 de dezembro). De kretek-industrie in Koedoes.
    156. De Sumatra Post. (1934, 12 de novembro). Sluiting der Nitisemito fabrieken.
    157. De Sumatra Post. (1936, 24 de abril). Gevolg van arbeiders tekort?.
    158. De Sumatra Post. (1936, 28 de maio). Fabrikant beboet.
    159. De Sumatra Post. (1939, 27 de novembro). Tekort van ruim f 7.200.
    160. De Tribune. (1935, 21 de dezembro). Hoe de strootjes-industrie bloeit.
    161. De Tribune. (1936, 30 de maio). Toestanden in de strootjesfabriek Nitisemito te Kedoes.
    162. Deli Courant. (1932, 18 de novembro). Gevolgen van de tabaksaccijns ordonnantie.
    163. Deli Courant. (1934, 12 de novembro). Sluiting fabrieken Nitisemito.
    164. Deli Courant. (1934, 31 de outubro). Sluiting van strootjes-fabrieken.
    165. Deli Courant. (1934, 6 de agosto). Bescherming Indische bedrijven.
    166. Deli Courant. (1936, 23 de abril). Kinderarbeid – Gevolg van arbeiders-tekort.
    167. Haagsche Courant. (1932, 10 de dezembro). Malaise in de strootjes industrie.
    168. Haagsche Courant. (1934, 12 de novembro). De gesloten strootjesfabriek.
    169. Haagsche Courant. (1936, 28 de maio). Nachtarbeid vrouwen.
    170. Habsari, L., Basri, M., & Ekwandari, Y. S. (2021). Promosi rokok di Hindia-Belanda tahun 1930–1942. PESAGI: Jurnal Pendidikan dan Penelitian Sejarah, 9(2), 44–54.
    171. Hana, M. Y. (2018). Dinamika sosio-ekonomi pedagang santri dalam mengembangkan industri kretek di Kudus, 1912-1930. JUSPI: Jurnal Sejarah Peradaban Islam, 2(1), 15–35.
    172. Hanusz, M. (2003). Kretek: The culture and heritage of Indonesia’s clove cigarettes. Jakarta: Equinox Publishing.
    173. Het Nieuws Van Den Dag. (1932, 13 de dezembro). De kretek-industrie - De sluitings-kwestie.
    174. Het Nieuws Van Den Dag. (1932, 17 de dezembro). De kretek industrie - De toestandopheden.
    175. Het Nieuws Van Den Dag. (1933, 13 de junho). De kretek-industrie in Midden-Java.
    176. Het Nieuws Van Den Dag. (1934, 1 de novembro). De gesloten strrotjes-fabriek.
    177. Het Nieuws Van Den Dag. (1934, 12 de novembro). Strootjes-fabrikant in moeilijkheden.
    178. Het Nieuws Van Den Dag. (1934, 24 de novembro). De Nitisemito-kwestie.
    179. Het Nieuws Van Den Dag. (1934, 6 de novembro). Door sluiting strootjes-fabriek.
    180. Het Nieuws Van Den Dag. (1939, 15 de novembro). Groote belasting-achterstand.
    181. Het Nieuws Van Den Dag. (1939, 27 de novembro). Fraude bij Nitisemito.
    182. Het Nieuws Van Den Dag. (1939, 30 de novembro). M. Nitisemito.
    183. Het Nieuws Van Den Dag. (1939, 9 de outubro). Nitisemito.
    184. Hindle, K., & Moroz, P. W. (2009). Indigenous entrepreneurship as a research field: Developing a definitional framework from the emerging canon. International Entrepreneurship and Management Journal, 6(4), 357–385.
    185. Ibrahim, E., & Syahrizal, B. P. (2015). Raja Kretek M. Nitisemito: Pengusaha pribumi terkaya sebelum kemerdekaan. Menteng: Batara Ahara Nusa.
    186. Ismaya, E. A., Wasino, T. M. P., Astuti, & Soesilowati, E. (2018). Kretek culture in roadside: Honey or poison?. Proceedings of the International Conference on Science and Education and Technology 2018, 138–140.
    187. Lombard, D. (2008). Nusa Jawa: Silang budaya. Jakarta: Gramedia.
    188. Nurwanti, Y. H. (2009). Eksistensi industri rokok kretek Kudus: Tjap Bal Tiga H. M. Nitisemito dalam lintas sejarah. Jurnal Jantra, 4(8), 642–653.
    189. Peredo, A. M., Anderson, R. B., Galbraith, C. S., Benson, H., & Dana, L. P. (2004). Towards a theory of indigenous entrepreneurship. International Journal of Entrepreneurship & Small Business, 1(1), 1–20.
    190. Salam, S. (1983). Kudus dan sejarah rokok kretek. Kudus: PPRK.
    191. Soerabaiasch Handelsblad. (1934, 10 de novembro). Nitisemito en het bestuur.
    192. Soerabaiasch Handelsblad. (1934, 2 de novembro). De sluiting der strootjes-fabriek Nitisemito.
    193. Soerabaiasch Handelsblad. (1934, 7 de novembro). De regeering en de strrotjes-industrie.
    194. Soerabaiasch Handelsblad. (1936, 28 de maio). Verboden nachtarbeid.
    195. Soerabaiasch Handelsblad. (1939, 1 de dezembro). Belastingachterstand van M. Nitisemito.
    196. Soerabaiasch Handelsblad. (1939, 11 de outubro). Strootjesfabriek Nitisemito.
    197. Soerabaiasch Handelsblad. (1939, 15 de novembro). Belastingschuld van 11/2 ton.
    198. Soerabaiasch Handelsblad. (1939, 27 de novembro). Laatste berichten – Kort Indisch nieuws.
    199. Soerabaiasch Handelsblad. (1941, 17 de novembro). Berucht oplichter gevat.
    200. Sumatra Bode. (1929, 3 de janeiro). De courant.
    201. Sumatra Bode. (1933, 3 de fevereiro). De tabaks-accijns – En de strootjes-industrie.
    202. Sunaryo, T. (2013). Kretek pusaka nusantara. Jakarta: Serikat Kerakyatan Indonesia (SAKTI).
    203. Tengeh, R. K., Ojugbele, H. O., & Ogunlela, O. G. (2022). Towards a theory of indigenous entrepreneurship: A classic?. International Journal of Entrepreneurship and Small Business, 45(1), 1–11.
    204. Topatimasang, R. (2010). Kretek: Kajian ekonomi. Jogjakarta: Indonesia Berdikari.
Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

Copyright (c) 2025 The Authors

How to cite

Prayoga, K., Mariyono, J., & Firdauzi, A. (2025). De <em>kretek konning</em> from Kudus: H. M. Nitisemito’s business mindset and strategy against foreign business hegemony in the Dutch East Indies. Multidisciplinary Science Journal, 7(8), 2025359. https://doi.org/10.31893/multiscience.2025359
Crossref
Scopus
Google Scholar
Europe PMC
  • Article viewed - 273
  • PDF downloaded - 143